Auteursrechten innen, beheren en verdelen

Een beheersvennootschap int, beheert en verdeelt collectieve auteursrechten voor en onder haar leden, in het geval van Librius de Vlaamse boekuitgevers. De tussenkomst van een beheersvennootschap is wettelijk verplicht van zodra auteursrechten voor meer dan één rechthebbende (dat kunnen zowel auteurs als uitgevers zijn) worden beheerd.

Beheersvennootschappen moeten worden erkend en vergund door de Minister voor Ondernemen en Vereenvoudigen (de Minister van Economie, zeg maar). Librius heeft zo’n vergunning sinds 2001, het jaar waarin ze werd opgericht. Een beheersvennootschap wordt ook streng gecontroleerd , en wel op drie niveau’s: door haar eigen boekhoudkantoor of boekhoudkundige dienst, door een commissaris en door de Controledienst van de beheersvennootschappen.

 

'Exclusief rechtenbeheer' vs. 'wettelijke licenties'

Eén van de basisregels van het auteursrecht is dat een auteursrechtelijk beschermd werk - een werk dat de persoonlijke stempel draagt van zijn maker en dus 'origineel' is - niet kan worden gereproduceerd (tastbaar) of publiek beschikbaar gesteld (niet tastbaar, bv. via internet, intranet of mail) zonder toestemming van de auteur. De auteur kan de vermogensrechten die uit dat werk voortvloeien, vervolgens wel overdragen (verkopen) of in licentie geven (verhuren, al dan niet exclusief) aan een andere partij, bv. een uitgever of een andere beheersvennootschap. Die laatsten kunnen op hun beurt bepaalde gebruiksrechten op het werk verlenen. Die vorm van rechtenbeheer, die individueel of collectief kan gebeuren, noemen we ' exclusief rechtenbeheer'.

De wetgever heeft echter in een twintigtal uitzonderingen op het auteursrecht voorzien, bv. het citaatrecht, de parodie en uitzonderingen die het bibliotheken, musea en archieven mogelijk maken om het cultuurpatrimonium te digitaliseren en (beperkt) publiek beschikbaar te stellen. Die uitzonderingen dienen doorgaans een hoger maatschappelijk doel. Ze houden concreet in dat een eindgebruiker bepaalde reproductie- of mededelingshandelingen kan stellen zonder toestemming van de rechthebbende.

Als er tegenover een uitzondering een wettelijk uitgewerkte (collectieve) vergoeding is geplaatst, spreken we van een ' wettelijke licentie'. Er zijn in België vier wettelijke licenties: de reprografie (papieren kopie), de thuiskopie (digitale kopie in en voor de familiekring, weldra zal ook een regeling worden uitgewerkt waardoor boekenuitgevers een deel van de koek krijgen), de digitale onderwijs-uitzondering (digitale kopie en intranet-verspreiding voor onderwijs en wetenschappelijk onderzoek, een regeling is in de maak) en het openbaar leenrecht .

De reprografievergoeding heeft tot doel om auteurs en uitgevers van auteursrechtelijk beschermde werken te vergoeden voor de schade die ze lijden door het feit dat hun werken ofwel volledig (bv. bij kranten- en tijdschriftenartikelen en bij foto's) ofwel  gedeeltelijk (bv. bij boeken en partituren) wettelijk mogen worden gekopieerd  zonder hun toestemming. Van een boek mag wettelijk wel niet meer dan een '  kort fragment' worden gekopieerd, al definieert de wetgever niet wat daaronder moet worden begrepen. Zeker is wel dat wat wordt gekopieerd,  geen zelfstandig geheel (zoals een heel hoofdstuk van een boek) mag zijn. Bovendien moet de omvang van de kopie worden afgewogen tegen de  omvang van het bronwerk. Tot slot mag de kopie geen afbreuk doen aan de  commerciële exploitatie van het gekopieerde werk. Een kopie mag er dus niet toe leiden dat de gebruiker het werk door de kopie niet aankoopt, terwijl hij dat zonder de kopie wel zou hebben gedaan.

 

En Librius? 

Librius verleent in essentie twee diensten aan haar leden: vergoedingen uit wettelijke licenties innen en ze vervolgens verdelen onder haar leden, en sinds 2011 ook welbepaalde vormen van exclusief rechtenbeheer, namelijk haar optreden tegen piraterij in de boekenwereld. Via haar Legal Unit verleent Librius ook juridisch advies aan haar leden over het auteursrecht. 

In het domein van de wettelijke licenties verdeelt Librius momenteel alleen vergoedingen uit reprografie en openbaar leenrecht onder haar leden. De thuiskopie vergoeding werd kortstondig ook toegekend aan uitgevers maar inmiddels werden zij als begunstigde opnieuw uitgesloten. Een Koninklijk Besluit betreffende de vergoeding voor de digitale onderwijsuitzondering is daarentegen nog steeds niet ontworpen terwijl de uitzondering al sinds 2005 in werking trad. Librius  int die vergoedingen bij de centrale beheersvennootschapen Reprobel en Auvibel.

Librius verdeelt de rechten die ze int via een bijzonder repartitiesysteem, dat is uitgewerkt in de Statuten en het Huishoudelijk Reglement van de vennootschap. Elk lid moet bij aansluiting bovendien een Overdrachtovereenkomst ondertekenen, waarin de rechten die het aan Librius in beheer geeft, in detail worden omschreven. U vindt al deze documenten makkelijk terug door te klikken op ' Documenten' in de horizontale navigatie bovenaan. 

Librius beheert alleen die rechten die haar leden niet individueel kunnen regelen of beheren, bij gebrek aan middelen of expertise of gewoon omdat het in de praktijk ondoenbaar is om dat te doen. Voorlopig is het exclusief rechtenbeheer van Librius beperkt tot het optreden tegen piraterij (illegale verspreiding van digitale boeken van haar leden). Op termijn wil Librius uitgroeien tot een clearinghub van auteursrechten van de Vlaamse boekenuitgevers.